“Nuri Demirağ kimdir diye düşünürseniz belki de bu bir cümle size yol gösterebilir; Bir sigara kağıdından başlayarak uçak fabrikası kurmaya kadar giden örnek bir hayat. Türk girişimcilik tarihinin en büyük örneklerinden bir tanesi. Başarılarla dolu bir yaşam..”

Türkiye Cumhuriyeti demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerinden ve Cumhuriyet devrinin ilk sayılı milyonerlerinden, kardeşi Abdurrahman Naci Demirağ ile birlikte servetlerini Türkiye'nin sanayi kalkınmasında büyük işlere yatırmış ve iş hayatının yanında geniş ölçüde hayırsever insan olarak tanınmış bir kişi.

Nuri Demirağ'ın doğumu ve Gençliği
1886 yılında Sivas'ın Divriği kasabasında doğdu. Bu kasabanın eşrafından Mühürdarzade Ömer Bey'in oğludur, annesinin adı Ayşe Hanımdır. Babasını henüz üç yaşında iken kaybetmiş, annesinin himaye ve teşvik kanadı altında otodidakt olarak yetişmiştir. Rüşdiye tahsilini memleketinde yapmış ve aynı rüşdiyeye muallim tayin edilmiş, Ziraat Bankasının açtığı bir müsabaka imtihanını kazanarak, bu bankanın önce Kangal, sonra Koçkiri şubelerinde çalışmıştır. Maliye Bakanlığının açtığı bir imtihanı da kazanarak, bankacılıktan maliye hizmetine geçmiş, İstanbul'a gelerek Maliye'nin her kademesinde seçkin bir memur olarak calışmış ve 1918-1919 arasında 32-33 yaşlarında iken Maliye Müfettişi olmuştur. Divriği ile alakasını kesmeyerek, İstanbul'da Beşiktaş'a yerleşmiştir. Fakat birgün geçtiği yolda gördüğü tütün kağıdı üzerinde bulunan Yunan bayrağı çok moralini bozdu.

Nuri Demirağ'ın Ticaret Girişimleri
Kendi kaydına göre 56 altın (252 kağıt lira) birikmiş parası ile sigara kagıtçılığına başlamış ve "Türk Zaferi" adını verdiği bir sigara kağıdı çıkarmıştır. O acı ve karanlık günlerde " Türk Zaferi Sigara Kağıdı" fevkalade rağbet görmüş, o zamanki soyadı ile Mühürdarzade Nuri Bey'e hayli para kazandırmış, 252 lirasi üç sene içinde 84 000 lira olmuştur. Daha sonra, Cumhuriyet hükümeti'nin Türkiye Demiryolları ve şoseleri ile başladığı büyük imar işini benimseyerek, devlete en uygun tekliflerle müteahhitlik hayatına atılmıştır.(1)"İlk Türk Demiryolu Müteahhidi, ilk kazmayı vurduğu yerden itibaren azminin ve imanın bütün kuvvetiyle ilerlemeye ve bütün geçtiği yerleri, demir ağlarla örmeye başladı."

Fakat Nuri Bey'in muvaffakiyeti, Samsun'dan Erzurum'a kadar geçtiği yerleri demir ağlarla örmekten ibaret kalmadı. O büyük iddiasının tahakkukuna calıştı. Samsun'dan başlayan ilk tahakkukuna müteaakip (Fevzipaşa-Diyarbakır) (Afyon-Antalya) (Sivas-Erzurum) (Irmak-Filyos) hatlarında 1012 kilometrelik demiryolu yaparken, diğer büyük inşaat işlerine de atıldı. Bursa'da Sümerbank'in Merinos, Karabük'te Demir ve Çelik, Izmit'te Selüloz, Sivas'ta Çimento fabrikalarıyla, Istanbul'da Hal binasını ve Eceabad - Havsa soşesini de yapti. Şunu da ilave etmek lazımdır ki Nuri Bey, bütün bu büyük eserlerinin önünde ve muhitlerinde, hayrat ceşmeler yapmayı unutmamıştı, nitekim bu ceşmelerin adeti kırk sekizi aşmıştır" (2) Bin kilometreden fazla tren rayı döşemesi sebebiyle kendisine Demirağ soyismi verildi.

Nuri Demirağ'ın Teyyare ve Havacılık Girişimleri

Nuri Demirağ, 1936 yılında havacılık sanayiinin ilk temellerini atmaya başladı. İlk iş olarak 10 yıllık devreyi kapsayan bir plan - program hazırlattı. Bu program gereği, Besiktaş Barbaros Hayrettin İskelesinin yanında Tayyare Etüd Atölyesini kurdu. Bu tayyare atölyesi kısa bir sürede dev bir fabrika haline geldi. Yeşilköy'de Elmas Paşa çiftliğini tayyare meydanı yapmak için satın aldı. 1000 X 1300 metre boyutlarında düz bir tayyare alanı yaptırdı. Bunun bir örneği de o sıralar Avrupa'nın en modern havaalanı olan Amsterdam'da vardı. 1937-1938 yılı içinde Türk Hava Kurumu 10 okul uçaği ve 65 planör siparişinde bulundu. İstanbul fabrikalarında yapılan ilk yerli Türk uçağı, 1941 yılı ağustosunda Nuri Bey'in doğduğu yer olan Divriği'ye uçarak gidip gelmişti. Halkı da heyecanlandıran bu tür gösterilerin yararlı olduğunu düşünen Nuri Bey, Eylül ayında 12 uçaklık bir filoyu, Bursa, Kütahya, Eskişehir, Ankara, Konya, Adana, Elazığ ve Malatya rotasında uçurarak halka kendi tayyarelerimizle göklerimizi kendimizin koruyabileceğini göstermek ve onlara inanç vermek istemiştir. Nu.D.38 tipi yolcu ucağı, tamamen Türk mühendis ve işçilerinin ortaya çıkardıkları Türk tipi bir uçaktır. 6 kişilik yolcu ucağının çift pilot kumandası bulunmaktadır. Saatte 325 kilometre hız yapabilmekte ve 1000 KM uçabilmektedir. Türk Hava Kurumu, Nuri Demirağ'ın fabrikalarına sipariş vermiş olduğu bu uçakları almaktan vazgeçmiştir. (3) 

Nuri Demirağ pilot okulu kurabilmek için Yeşilköy’de inşa ettiği havalimanı İsmet İnönü’nün emriyle istimlak edildi. Bugün İstanbul Yeşilköy’de kullanılan Atatürk Havalimanı işte bu havalimanıdır. Türk Hava Kurumu’nun 65 adet planör ve 10 adet eğitim uçağı siparişinden sonra oldukça ünlü oldu.

İspanya, Irak, İran ve Mısır gibi ülkelerinde Nuri beyin fabrikasına uçak siparişi vermesi başta Amerika, İngiltere ve Almanya gibi devletlerin dikkatini çekti. Türk Hava Kurumu’na uçakların teslim edilmesi gereken zaman geldiğinde tüm uçaklar hazırdı fakat dönemin yetkilileri bu uçakları almak yerine Amerikan yardımını almayı kabul etti. Nuri beyden yapılan siparişler iptal edilince diğer devletlerde siparişlerini geri çekti. Böylelikle ilk Türk Uçak Fabrikası mecburi olarak kapanmak zorunda kaldı.

Nuri Demirağ ve Gerçekleşmeyen Diğer Girişimler
Nuri Demirağ pek çok girişimi devlet kapısına götürmüş fakat Ankara’dan red yanıtı almıştı. Bunlar arasında İstanbul’un iki yakasını birbirine bağlayan bir boğaz köprüsü kurmakta vardı. Üstelik köprü üzerinden bir demiryolunun geçmesi de Nuri Bey’in hayalleri arasındaydı.

Nuri Demirağ'ın Siyasi Girişimleri
"Nuri Demirağ, Cumhuriyet Tarihinde üçüncü kez çok partili hayata geçişte (1945) ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisi'nin kurucuları arasında yer aldı ve genel başkanlığını üstlendi"(4) Partinin resmi muamelesi 26/8/1945'te ikmal edilmiş olmakla birlikte, Nuri Demirağ 'artik yeter' sloganı ile 6/7/1945'te ortaya atılmış ve bir siyasi parti kurma teşebbüsüne fiilen o tarihte geçilmiştir.

"Böylece Nuri Demirag sadece memleketin iktisadi kalkınmasında değil, siyasi hayatta tek partili rejimi yıkım işinde de öncü ve liderdir (5)" 1946 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi ile Demokrat Parti'nin çetin seçim mücadelesinde Nuri Demirağ'ın Partisi seçimde kazanamadı ve Milli Kalkınma Partisi günden güne eriyerek siyasi sahadan tamamen silindi ; fakat 1954 seçimlerinde Nuri Demirağ Demokrat Parti'den Sivas'ta müstakil aday gösterildi ve Nuri Demirağ bu suretle Sivas Mensubu olarak Büyük Millet Meclisine girdi. Meclisteki hayatı uzun sürmedi, 13 kasım 1957'de vefat etti (1) ve Istanbul'da Zincirlikuyu Mezarlığında defnedildi.

Mesude Demirağ'la evli bulunan Nuri Demirağ'in Galip ve Kayı Alp adli iki oğlu, Mefkure, Şukufe, Süveyda, Suheyla, Gülbahar ve Turan Melek adlarında kızları bulunmaktaydı.

Kaynaklar: (1) "İstanbul Ansiklopedisi", Reşat Ekrem Koçu, Sayfa 4736, (2) "Nuri Demirağ Kimdir?", Ziya Şakir, Sayfa 50, (3) "Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Bülteni", Yıl:1 sayı: 4 sayfa: 27, (4) "Büyük Larousse Sözluk ve Ansiklopedisi, sayfa 2994 (5) "Nuri Demirağ'ın Hayat ve Mücadeleleri, N.Necmettin Deliorman, sayfa 68

Açıklama : Bu haberi okuyan herkes , büyük ihtimalle ilk kez Nuri Demirağ ismini duyuyor olabilir. Kısaca bahsetmek gerekirse şu an Atatürk Havalimanının bulunduğu arazide ilk uçuş okulunu yapmış, ilk uçak fabrikasını yapmış , ilk kez uçak ihraç etmiş başarılı bir iş adamıdır. Ancak sadece siyasi sebeplerle arazisi istimlak edilerek kamulaştırılmış , sayın İnönü isteği (emri) ile uçak fabrikası zorla kapatılmış ve yakın Türk tarihinden bilerek ve isteyerek silinmiştir. İnönü ve avanesinin kişisel hırsları olmasaydı 1945 öncesi tüm avrupaya uçak satıyor olacaktık.. Kaldı ki belki boeing airbus gibi uçaklar yerine NuD-38 ler ile THY filosu dolu olacaktı. Yıl 2019 ne yazık ki şimdi yerli bir arabamız bile yok.

 Nuri DEMİRAĞ ile ilgili ayrıntılı bilgi için  www.nuridemirag.com ziyaret edebilirsiniz.